Anno 2011 is het duidelijk. Loe de Jong is een akelige man die altijd in de schaduw blijft van zijn geniale, in Auschwitz gestorven tweelingbroer Sally. De Jongs ‘Koninkrijk’ – 29 dikke banden die niemand meer leest – is aanleiding voor de eendimensionale, onvruchtbare tegenstelling Goed-Fout, die in Nederland jarenlang het historisch debat over de Tweede Wereldoorlog beheerst. Als het einde van de reeks in zicht komt gaat De Jong de slotdelen eindeloos uitstrijken, om toch maar vooral zijn pensioen te kunnen halen als rijksambtenaar. Tussen neus en lippen door vernietigt hij de politieke carrière van Willem Aantjes, door te beweren dat de beoogde leider van het CDA bij de SS heeft gezeten. Onterecht, zo blijkt later. Onsympathieke man, en zijn roddelende echtgenote is geen haar beter. Brrrrr. Maar: er is meer.
De Tilburgse zegeltjeskraak
Ongeveer 350.000 mensen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken. Om dit bonte gezelschap te voeden heeft het verzet allerlei officiële papieren nodig, zoals persoonsbewijzen, distributiekaarten en -bonnen. Die documenten worden buitgemaakt tijdens veelvuldige overvallen op distributiekantoren en gemeentehuizen. In de film Pastorale 1943 gebeurt dit op nogal dilettante wijze. Pieter Lutz wordt direct herkend. De plaksnor van Leen Jongewaard laat los. Coen Flink is zo ijdel dat hij niet eens de moeite neemt om zich te vermommen. De meest geslaagde kraak (says Dr. L. de Jong) vindt plaats in Tilburg.
In de loop van de oorlog probeert de bezetter de voedseldistributie steeds fraudebestendiger te maken. Zo zijn vanaf 1 januari 1944, naast de al genoemde documenten, speciale controlezegels verplicht. Dit zijn ‘Rauterzegels’, genoemd naar Generalkommissar für das Sicherheitswesen en Höhere SS-und Polizeiführer Hanns Albin Rauter. De verstrekking is strikt persoonlijk op basis van het persoonsbewijs. Dat maakt het voor onderduikers (en hun helpers) onmogelijk om zonder het nemen van enorme risico’s aan de zegels te komen. De invoering van de Rauterzegels zadelt de onderduikhulp op met een groot probleem.
Goede ambtenaren
In een kluis op de Tilburgse gemeentesecretarie liggen eind december 1943 105.000 Rauterzegeltjes. (Dit bureau is dan gevestigd op de Oude Markt 9, vroeger Saté Kid, nu Faja Lobi.) Ambtenaar Jan Poort komt hier toevallig achter. Hij geeft het nieuwtje door aan verzetsman Johannes van Zanten uit Soest. Aanvankelijk is het plan om de sleutel van de kluis na te maken. Dit mislukt. Er wordt een alternatief scenario bedacht.
Dinsdag 25 januari 1944. De Chef Bevolking – in bezit van de kluissleutel – wordt in zijn lunchpauze naar een huis in de Nieuwlandstraat gelokt. Hij moet daar zogenaamd in opdracht van de pastoor een dringende zaak oplossen. Op dit adres zal hem met geweld de sleutel afhandig worden gemaakt door Van Zanten c.s. Er doet zich echter weer een probleem voor. De sleutel is die dag in handen van iemand anders… ‘Hoe vaak zijn in de bezettingstijd illegale operaties uitgevoerd waarbij op een vitaal moment een vitaal onderdeel mislukte of juist anders bleek te liggen dan in het gehele plan voorzien was! Zo ook hier.’ (blz. 694) De Chef Burgerlijke Stand (die heeft de sleutel wél) wordt telefonisch naar de Nieuwlandstraat geroepen. Terug op de secretarie helpt ambtenaar Huib Simons bij het openen van de kluis en het weghalen van de 105.000 Rauterzegels. Daarnaast worden nog 700 blanco persoonsbewijzen buitgemaakt.
Rond 13:00 uur worden de Chefs Bevolking en Burgerlijke Stand weer vrijgelaten. Als zij terugkeren op het gemeentehuis, is de Sicherheitspolizei al bezig met een onderzoek. De Chef Bevolking ziet dat de jas van ambtenaar Simons aan de kapstok hangt, maar dat Simons zelf is verdwenen. Hij vindt in een jaszak een vervalst persoonsbewijs. De chef zwijgt hierover tegen de Duitse agenten. Ondertussen is de buit overgebracht naar Utrecht. Huib Simons is voor alle zekerheid ondergedoken. Jan Poort, de andere betrokken ambtenaar, heeft voor de hele dag een alibi. Het Duitse onderzoek loopt al snel dood. Geen verdachten, geen arrestaties, geen doden of gewonden. De Duitsers zijn zo sportief om ook de gebruikelijke represaillemaatregelen achterwege te laten. Een zo vlotte kraak dat er helemaal niks verfilmbaars aan is.
Het slot is volgens De Jong ‘naar het ons voorkomt, niet van humor ontbloot’. Van Zanten laat een deel van de zegels ook weer terugbezorgen. 6000 zijn er namelijk al gestempeld met de code 249, het nummer van de Tilburgse distributiekring. Dat maakt deze zegels ongeschikt voor landelijk gebruik.
Mededeling
Om de rubriek ‘Eenzame Boeken’ te behouden voor de toekomst is een ingewikkelde operatie noodzakelijk. Er moet een speciaal script worden geschreven. Ik wil u niet vermoeien met details, maar e.e.a. gaat meer dan duizend euro kosten. Het afgelopen jaar heb ik meermalen geld in de ontwikkeling van EB gestoken, maar voor deze investering doe ik mede een beroep op mijn vele lezers. Doneer s.v.p. een bijdrage om de voortzetting van ‘Eenzame Boeken’ te garanderen. Uw donatie is welkom op gironummer 3250054 t.n.v. Frank van den Nieuwenhuijzen, Tilburg. Alvast bedankt!
Reacties
5 reacties op “Eenzame boeken (11)”
Die Frank…een lekkere boy met slank postuur. Voor een neger mag hij er zeker wezen mensen. En tussen zijn benen…oei oei. Allesbehalve ééndimensionaal! (een veelgemaakte fout) Een palingroker zou er een grote kluif aan hebben.
Enfin, ik bedoel maar: Uw euro's dubbel en dwars waard!
Bovendien begint dit stuk met 'Anno' en Anno 2011 is dat natuurlijk helemaal TOP.
Die Hans de Bruijn denkt dat ie alles weet maar intussen heeft ie een schrabberige bruine hockeystick in z'n reet. BAH!!!
"de gedenksteen die daar nog altijd in de muur zit", die hoort daar niet, maar links ervan, op de hoek dus. Echter dat spuuglelijke pand dat daar nu staat is natuurlijk niet het originele gebouw van de afdeling Bevolking, waar de heldendaad plaatsvond. Wie voor deze verminking van de Oude Markt verantwoordelijk is geweest dient alsnog gekielhaald te worden.
Het relaas van Lou de Jong klopt overigens niet helemaal; zie hoofdstuk 4 in "Zo maar een stad. Tilburg 1940-1945" van Ad de Beer (Tilburg, 1994).
Hoi Cees, boek van Ad de Beer ken ik, maar was te lui om het op te zoeken.