Eenzame boeken (4)

In Karel van het Reves ‘Geschiedenis van de Russische Literatuur’ komt één Tilburgse schrijver voor: Mr. A. Roothaert. Elders zegt Van het Reve: die naam vond ik zo mooi… Ik dacht eerst dat het een pseudoniem was. Iemand anders die zich vaak positief uitlaat over Roothaert is Willem Elsschot. Anton Roothaert is ‘onze’ grootste schrijver. Nu bestaat er in Tilburg inderdaad een Roothaerterf. Het is een lastig te vinden parkeerplaatsje. Jammer. Eigenlijk moet de Juliana van Stolbergstraat worden omgedoopt in Anton Roothaertstraat. ‘Onbekende dader’, een vlot geschreven niemendalletje, is een van Roothaerts onbekendere boeken.

Onbekende Dader, Mr. A. Roothaert. W.L. Salm & Co, Amsterdam, geen jaartal

Karel van het Reve had grote bewondering voor ‘Doctor Vlimmen’, de bestseller van de advocaat. Daarom ging ik het lezen. Bovendien woonde ik toen in de Telefoonstraat, schuin tegenover de voormalige biljartfabriek van de familie Roothaert. Anton Roothaert verbleef hier met zijn dochtertje, vlak na de scheiding van zijn eerste vrouw. Na een paar bladzijden is het duidelijk. De folkloristische beroepsroman vol venijn is prachtig. Roothaert is een veel betere prozaschrijver dan zijn leeftijdsgenoten Marsman en Ter Braak.

Ongelukkig
Vóór de scheiding woont Roothaert in de Juliana van Stolbergstraat (nummer 4). Zijn vrouw is geen frigide kwezel (zoals de echtgenote in Vlimmen). Ze heeft wel een gat in haar hand en maakt al zijn geld op. Als ze een zakenman ontmoet die het breed laat hangen, is ze weg. Roothaert en hun dochter Frauke achterlatend. In ‘Onbekende Dader’ zegt hoofdpersoon Dick Berkhage over zijn ex: ‘Volgens de laatste berichten had ze in twee jaar tijd haar man zo goed als geruïneerd en de benen genomen naar Zuid-Frankrijk met iemand, die haar meer luxe kon verschaffen…’
In de Juliana van Stolbergstraat is Roothaert zeker niet gelukkig. Hier ziet hij zijn huwelijk afbrokkelen. Frauke Roothaert (over mooie namen gesproken) wordt er geboren. Het begin van een diepe tragiek. Zowel Frauke als haar enige kind (zoon Paul) maken uiteindelijk een eind aan hun leven. Roothaert zou het vast ironisch vinden als juist deze straat in zijn geboortestad zijn naam krijgt. Maar dit symboliseert goed de moeizame relatie tussen stad en schrijver. Een paar jaar geleden noemde Ed Schilders Roothaert nog ‘géén Tilburgse schrijver’. Hoe hij daarbij komt, snap ik niet. Misschien omdat Roothaert anti-katholiek is, afgeeft op de dorpse mentaliteit en verhuist naar een echte stad (Antwerpen)? Maar dan hoef je in Amsterdam ook geen buste neer te zetten van Multatuli.

Pseudo-detective
‘Onbekende dader’ is de tweede in een reeks van vier detectiveverhalen. Het verschijnt in 1933. In een advertentie: ‘Voor goede spanning is gezorgd’. Dat valt eigenlijk wel mee. Maar Roothaert geniet van het genre en wil er een eigen draai aan geven. Daar is hij zo druk mee dat de intrige eronder lijdt. Bijzonder: het slachtoffer is een bad guy en de dader weet te ontkomen. In de beschrijving van dat slachtoffer (Mr. Valez) laat Roothaert zich wellicht van zijn vermeend xenofobe kant zien. De kantoorhouder heeft een vaal gezicht, geeft akelige klamme handjes en zit in duistere zaken. Geen wonder dat hij wordt vermoord. Zelf werkt Roothaert jarenlang voor de uit Paramaribo afkomstige Mr. A.R. Bueno. Latere titels van Roothaert belanden op de Index. Maar ook de katholieke recensenten zijn hier nog enthousiast. ‘Zijn spot is, ook waar het soms den godsdienst geldt, van onschuldig karakter. Voor opgeschoten jongens is dit boek wat te gepeperd, maar elke volwassene kan het genieten.’