Het is misschien bizar, maar in deze dagen van reuring in mijn kerk, de katholieke dus, moet ik veel denken aan de nacht van donderdag op vrijdag, 25 op 26 januari 1990. In die donkere uren trok een heuse orkaan over ons land. Windkracht 12!
In de vroege ochtend van 26 januari kreeg ik als kerkbestuurslid telefoon vanuit de pastorie. Kon ik misschien komen kijken; er waren wat planken los gewaaid uit de torenspits. Enkele uren later hees een uitgebreide delegatie van bouwkundigen, andere experts en kerkbestuursleden zich over de eindeloze reeks trappen omhoog om de schade op te nemen. Om snel weer af te dalen. De bijna veertig meter hoge torenspits was door de orkaan van binnenuit opgeblazen. Dwarsverbanden, in 1890 met houten aaneengesloten, fungeerden niet meer. Een woud van afgeknapte pennen lag in de voet van de rijzige spits, die opeens de stevigheid had van een kaartenhuis. Alles deinde. Zelden heb ik een gezelschap zo snel naar beneden zien gaan.
Houten pennen – dat is ook het beeld van mijn kerk van nu. Ze krijgt er een harde dobber aan om op verantwoorde wijze uit te leggen hoe onder haar gewijde daken seksueel misbruik heeft kunnen plaatsvinden. Nog moeilijker wordt het om transparant te maken hoe ze herhaling zal voorkomen. Dat is ze niet gewend; ze legt in het ondermaanse geen verantwoording af. Dat komt later wel. Ze wéét immers en waarheid heeft geen behoefte aan debat.
Ik heb de onverwachte interruptie van kardinaal Sodano op Paasmorgen nog scherp op mijn netvlies. Hier houden we niet van, dacht ik: inbreken in een eucharistieviering. Dat verstoort concentratie en referentie. Het was een door paniek gedreven vorm van crisismanagement en -communicatie, maar niet de gewenste. De eminentie, als deken van het college van kardinalen beslist een Vaticaanse topman, koos de verkeerde insteek. Hij nam het op voor de paus, maar juist over hem gaat de discussie niet. Zelfs niet als het de vraag is of Benedictus XVI al dan niet heeft geweten, of had kunnen weten, van gevallen van seksueel misbruik. Een deel van de katholieke wereldbevolking ziet uit naar duiding, uitleg, maatregelen. Door zich op te werpen als beschermheer van de paus, wekte de kardinaal de indruk om het Vaticaanse stoepje te willen schoonvegen. Waardoor zijn interventie gemakkelijk in haar tegendeel verkeert. Hij gaf antwoord, op een niet gestelde vraag.
Je moet de geschiedenis kennen om Sodano’s gemoedsuitbarsting te kunnen plaatsen. De katholieke kerk is letterlijk kunst- en vliegwerk. Zie haar als die torenspits, als een samenhangend geheel van houtjes, die met dunne touwtjes zijn verbonden. Haar twintig eeuwen geschiedenis heeft ze óók kunnen realiseren door haar wankel evenwicht. Er was altijd een paus die waakte over de leer. Hij was ook altijd ver weg. Communicatie vroeg eeuwenlang weken of maanden. Parochiepriesters, abten of bisschoppen konden daarop niet wachten. Zij moesten soms hier en nu besluiten. Uit die praktijk is een bijzonder kunstwerk ontstaan, gevest op een precair evenwicht der machten. Geen bisschop zal zich zonder lang nadenken bemoeien met een parochie; geen paus mengt zich gemakkelijk in het beleid van een bisschop. Dat is het subsidiariteitsbeginsel: doe zaken af op het niveau waar dat het beste kan.
Het geldt tot de dag van vandaag. Rome komt pas in beweging als lagere niveaus er een potje van hebben gemaakt. Op zich een te respecteren uitgangspunt, dat ruimte laat aan de spanning tussen leven en leer. De keerzijde is een haast vanzelfsprekende doofpotcultuur. Wat we hier kunnen afdekken, blijft ginds verborgen. Zodat Rome ongetwijfeld veel dingen (te) laat hoort en vrijwel zeker niet eens alles wíl horen. Want ingrijpen, écht ingrijpen, is in dit onzichtbare spel van machten en krachten ongewenst. Dan immers moet de hiërarchie plotseling zichtbaar aan de touwtjes trekken, wat onvermijdelijk andere houtjes in beweging brengt. Een collectief geheugen van 2000 jaar geeft snel in dat alles op enig moment overwaait, terwijl tegenover stormen hier de zegenrijke opbrengsten van elders staan. Rome is het hart van een wereldkerk en rekent in eeuwen.
Dit alles moet kardinaal Sodano door hoofd en hart zijn gegaan toen hij zijn interruptie voorbereidde. Geen paniek, de zee komt tot bedaren en juist het Paasfeest leert dat er geen einde bestaat, enkel voortdurende vernieuwing. Trek niet te hard aan de touwtjes, want daarvan komen maar nieuwe problemen. Zijn interventie was bedoeld om de kerk buiten de tijd te plaatsen. Theologisch gezien geen onlogische actie. Alleen leven we in een andere (niet een betere) tijd waarin massamedia niet kunnen wachten. In hun spoor verlangt een grote schare van oprechte en verontruste gelovigen dadelijke klaarheid vraagt. Ze neemt geen genoegen neemt met het tempo van eeuwen. Zodat Sodano antwoord gaf op een ongestelde vraag, want de echte vraag ontgaat hem.
Die torenspits uit 1890 steekt overigens nog altijd fier overeind boven de daken van Hengelo. Uitwendig oogt ze zoals in haar eerste dagen. Haar inwendige, tot de orkaan van januari 1990 bijeengehouden door houten pennen, is nu voorzien van meer duurzame constructiemethoden. Ze staat stevig in de tijd, kan adequaat tegenspel bieden waar dat moet en meebewegen waar het kan. De storm die aanvankelijk zo vernietigend leek, gaf uiteindelijk een krachtige en niet mis te verstane impuls tot noodzakelijke aanpassing. Datzelfde wens ik die kerk van mij van harte toe.
Hans Morssinkhof