Lugano, 11 september 2007. Loepzuivere lucht. Zomer, van een nazomer geen spoor. Plaats van de actie: de aula magna van de universiteit. Overal beton, hier en daar een stoel, weinig jonge meisjes met navelpiercings, diverse waardige heren in allerlei religieuze gewaden. Sérieux. De rector van de Gregoriana te Rome, de brave katholieke soldaat Gianfranco Ghirlanda, minstens even grijs als het pak dat hij draagt, kondigt de volgende uiterst eminente spreker aan: Chaplin.
Chaplin bestijgt het podium. Aartspriester Vsevolod Chaplin, ondervoorzitter van het departement voor externe kerkelijke zaken van het patriarchaat van Moskou. Dun zijn de haren van zijn doorschijnende baard. Wit is zijn vel. Diep is zijn stem. Af en toe stottert hij. Op zo een moment denk ik allen maar aan hem, niet aan de tekst die hij voorleest. Wie stottert, wordt mens. De boodschap maakt schroomvol plaats voor de spreker.
Eigenlijk ken ik de aartspriester al jaren. Overal ter wereld verschijnt hij op congressen, als de stem van de orthodoxe kerk van Rusland. Hij is een lieve man, die van wijn en van vodka houdt, en graag herinneringen ophaalt aan zijn dissidente jeugd ten tijde van Leonid Brezjnev, toen het verborgen idool van het Russische apparaat Henry Kissinger was.
Chaplin wordt door zijn kerk naar alle internationale conferenties uitgestuurd omdat zijn Engels uitstekend is en hij zonder meer verstandig kan worden genoemd. Ook omdat hij gematigd is, presentabel. Wat hij zegt, stelt mensen gerust.
Hij zegt: "De Russische orthodoxe kerk aanvaardt dat, vandaag, de staat doorgaans seculier is, zonder enige religieuze verstrengeling. Nochtans sluit de kerk de mogelijkheid niet uit dat er een spirituele heropleving van de samenleving komt, zodat een religieus hogere vorm van staatsbestuur zich als natuurlijk aandient." Slik. Zelfs nadrukkelijk gewijde heren met Romeinse boorden die hun adamsappel strelen, kijken wat verward in het rond. Mag deze Russische meneer dat allemaal wel zeggen? Draait hij geen verkeerde geluidsband af? Want dit is niet het officiële verhaaltje van de internationale conferenties. U weet wel, love, peace, freedom, tolerance. Dat is het immers toch, waar wij voorstanders van zijn?
Vsevolod Chaplin stottert overtuigend verder: "De orthodoxe beschaving beschouwt als verkeerd elke doctrine die aanvoert dat economische en politieke competitie juist is, en dat een gebrek aan tegenstellingen tussen politieke partijen (…) tot stagnatie leidt. Voor de orthodoxe kerk is elke vorm van verdeeldheid een zonde en een ziekte, allerminst een creatieve factor."
Dat zegt Chaplin. Woordelijk vertaald. Als president Poetin zin heeft om een beetje minder democratisch te worden, als hij zijn land wil behoeden voor de rampspoed die politieke partijen teweeg brengen, zal het alleszins de Russisch-orthodoxe kerk niet zijn die hem de voet licht. Het is goed om dat nu al te weten.
Tijdens de koffiepauze na het optreden van de aartspriester ontstaat geroezemoes. Sommige toehoorders tonen zich geschokt. Andere maken een vergelijking met een toespraak die de katholieke monseigneur Rino Fisichella twee dagen eerder hield. Ook Fisichella, die Oriana Fallaci terugbracht naar de katholieke schaapstal, sloeg iedereen met de waarheid om de oren, maar hij trok er niet openlijk de consequentie uit dat de democratie niet deugt. Is Chaplin dan niet moediger, eerlijker, sentimenteler? Dat vragen ook uitgesproken katholieke Italiaanse collega’s zich af, daar tussen het beton van Lugano. Tijdens de koffiepauze wel te verstaan, want zij zijn Italiaan en katholiek, en dan is de bella figura de hoogste vorm van waarheid.
Hoeveel kerkleiders kunnen er echt leven met democratie en mensenrechten? Ik spreek nu alleen over het christendom, zeer goed wetend dat het in de Islam niet beter is. Eigenlijk is dit een constante in het denken van vele religieuze leiders: boven de vrijheid staat de waarheid. Dat heeft mij altijd, als katholiek en als christen, vreselijk gestoord. Wie over de waarheid beschikt, heeft niets te verbergen, waarom vreest hij dan de vrijheid?
Wat is dat toch met die religieuze waarheid? Om harentwil botste ik al in het begin van mijn academische loopbaan met allerlei religieuze leiders. Is zij iets voor sentimentele mensen? Komt zij tot stand zonder de twijfel, het mooiste geschenk dat de vrijheid ons te bieden heeft?
Zo voerde aartspriester Chaplin mij terug naar mijn jeugd. Tijdens de slotreceptie dronken wij samen een heerlijk glaasje koele chardonnay. Ik vertelde de aartspriester hoezeer ik van zijn toespraak had genoten. Geen leugen dus, gewoon de halve waarheid. De halve waarheid, dat is al heel wat tijdens een gesprek met een religieuze leider. Ouder worden is: genieten van de halve waarheid, aangelengd met een glaasje chardonnay.
Rik Torfs