illustratie: copyright Maaike Verwijs (http://www.maaikeverwijs.com/)
Het wezen van de stad
In een uit 1999 daterende nota van het provinciaal bestuur, getiteld ‘Cultuurhistorie is een werkwoord: Weten, Maken, Beleven’, staat dat de provincie het tot haar taak rekent een herkenbare band met het verleden te bevorderen. De provincie wijst daarbij op het belang van integratie van cultuurhistorie in het ruimtelijk beleid, een ‘herkenbare leefomgeving’, ‘gevoelens van worteling’ en ‘scherping van het besef van een eigen identiteit’.
Hoe wordt in Tilburg vorm gegeven aan dit streven?
Vorig jaar, vlak voor zijn dood, gaf de bekende Tilburgse architect Noud Heerkens tijdens een lezing nog eens zijn zienswijze op de manier waarop Tilburg aan stadsontwikkeling doet. Heerkens wees er op dat er veel te weinig rekening wordt gehouden met bestaande structuren. Nadrukkelijk stelde hij ook dat de menselijke maat en datgene wat vorige generaties tot stand hebben gebracht bij het ontwikkelen van de stad richtinggevend zouden moeten zijn. Heerkens: ‘Er zou veel meer respect moeten zijn voor de overgeleverde ruimtelijke kwaliteit en de monumenten van de stad. De eeuwenoude agrarische structuren zouden leidraad moeten zijn bij nieuwbouwprojecten. Nieuwbouw moet niet concurreren met het oude of dat zelfs ontkennen, zoals nu vaak het geval is, maar daar harmonieus op aansluiten’.
Het lijkt alsof men in Tilburg doof is voor deze benadering. Het negeren en afbreken van datgene wat juist het wezen van de stad bepaalt gaat maar door: Over de herkomst van de naam ‘Tilburg’ lijkt zelfs een verbod uitgevaardigd op elk argument voor de toch meest logische visie tilia/lindeboom. De plekken van Tilburgs meest verstuurde ansichtkaarten zijn in de loop van de tijd onherkenbaar aangetast, heringericht in de kale T-stijl. Wat is er qua karakter en identiteit nog over van de oude Frankische driehoeken? Levende, groene herinneringen aan oude boerderijen, oude wegen, waterlopen, kloosters, café’s enzovoort werden in een nota expliciet genoemd als elementen zonder cultuurhistorische waarde. Veel historisch groen is dan ook inmiddels verdwenen. Betekenisvolle groene monumenten van zelfs meer dan 150 jaar oud zijn als volstrekt betekenisloos gekapt, zoals de oude lindebomen van het vroegere café ‘Het Groenewoud’. Van de Springerontwerpen waar Tilburg zich qua karakter en identiteit zo door onderscheidde is er niet één onaangetast gebleven en de hele uitdrukking ‘schôonste stad vant láánd’ is ontdaan van zijn groene historische achtergrond.
Het ‘Tilburgs model’
Dit alles overziend lijkt het er steeds meer op dat de eens zo geroemde bedrijfsmatige aanpak van het gemeentelijk bestuur (‘Tilburgs Model’) is doorgeschoten. De stad is een ‘verdienmodel’ geworden: een ‘product’ met de burger als ‘consument’. Als onderdeel van die marketingstrategie wordt het publieke domein, dat wat van ons allemaal is, ‘vermarkt’, tot commercieel nut gemaakt en/of verkocht aan bedrijven. Zoals de praktijk heeft laten zien hechten die bedrijven geen belang aan cultuurhistorie en natuurwaarden. Het Tilburgs Model vertoont ook steeds meer trekken van een allesoverheersende ‘managerscultuur’. Burgers moeten zich richten naar de expertise van de ambtelijke wereld. De gewenste ‘expertise’ wordt dan vaak op verzoek geleverd door externe adviesbureaus. Samenwerking met burgers verloopt dikwijls minder soepel. Burgers die nog opkomen voor belangen van een andere orde komen doorgaans in een traject terecht dat vaak eindigt in energieslurpend, tijdrovend getouwtrek en ondoorzichtige juridische procedures. Uiteindelijk trekt de burger meestal aan het kortste eind. Dat ondervond o.a. de ‘Vereniging tot behoud van het historisch stadsgezicht de Vijfsprong’, die inspraak wilde bij de herinrichtingsplannen van een pleintje. De vereniging kreeg bij de gemeente geen gehoor. Stichting Stadsbomen maakte verschillende keren hetzelfde mee en vrij recent nog vonden bewoners van het Piushavengebied het nodig om de Nationale Ombudsman in te schakelen, wat aangeeft dat overleg tussen burgers en gemeente ook daar bepaald niet wilde vlotten. In sommige gevallen worden brieven van burgers zelfs niet eens beantwoord. Dat ondervonden onder meer bewoners in het Piushavengebied en het Lindefonds.