Het nu volgende essay van Hein van der Schoot is eerder gepubliceerd op de website van het universiteitsblad Univers. Een samenvatting staat in de Univers van 21 januari jl., onder de kop ‘Tilburg T wijst de verkeerde weg’. De integrale versie wordt hier nu ook gepresenteerd op TilburgZ. Het artikel gaat vooral over de Tilburgse bestuurscultuur en de marketingstrategie ‘T’. Vanwege de lengte van het stuk is gekozen voor een presentatie in drie delen. De illustraties zijn eerder gepubliceerd in Univers.
illustratie: copyright Marjan Vos/Verbeeld
Eind vorig jaar publiceerde het Tilburgse Universiteitsblad ‘Univers’ een artikel over citymarketing en de ‘Tilburg T’. Harold Miesen, docent aan de faculteit Geesteswetenschappen en gespecialiseerd in commerciële communicatie en cultuurpsychologie, plaatst in het artikel kanttekeningen bij de manier waarop Tilburg met de T aan de weg timmert. We zouden er goed aan doen om het T-logo voortaan slechts in één kleur te gebruiken en de gemeente zou kunnen laten zien dat Tilburg een bruisende cultuurstad is door het beeldmerk op allerlei evenementen te plakken, meent deze communicatiedeskundige. Veel meer dan dit soort losse, oppervlakkige opmerkingen kom je in het artikel niet tegen. Dat is jammer, want het zou natuurlijk interessant zijn als Tilburgse professoren en docenten eens vanuit hun vakgebied wat dieper ingaan op het bijzondere marketingfenomeen T.
Illustratie
Wat meer informatie verschaft dan de inhoud van het artikel in Univers, is de hierboven weergegeven illustratie op de omslag van het blad. Hier geldt het gezegde: een plaatje zegt meer dan duizend woorden. Het plaatje toont een monopolyspel met Tilburgse straten met in het midden beeldbepalend het bekende T-logo. Verder zien we het ronddraaiende kunsthuis en nog wat bankbiljetten. Het bijschrift: ‘Wat is de T waard?’
Het T-logo werd enige jaren geleden geïntroduceerd door de ondernemers van ‘T-binnenstad’. Die T van de winkeliers promoveerde vervolgens tot een soort nieuw gemeentelogo. De basis voor de Tilburgse T-koorts was gelegd. Een neutraal en onschuldig symbool?
Als we alleen al het T-logo qua uiterlijke vormgeving nauwkeurig bekijken vallen een paar dingen toch al meteen op. In de vaktaal die de befaamde wetenschapper en Bauhaus-docent Johannes Itten (1888-1967) gebruikt in zijn ‘Moderne kleurenleer’ is dat vooral het zogenaamd ‘kwadratisch vormkarakter’: strakke horizontalen en verticalen. Die structuren vormen een rechthoekig vlak met daarin uitgespaard een letter T. Volgens Ittens ‘Moderne kleurenleer’ verwijst zo’n vormgeving naar de aardse werkelijkheid, de harde materie en drukt dit vormkarakter ‘materiële hardheid’ uit. Tegen die achtergrond is die combinatie T en monopolyspel eigenlijk heel frappant. Legt, wellicht onbedoeld, deze afbeelding haarfijn bloot dat het in Tilburg vooral gaat om ‘marketing en commercie’? Brengt het plaatje bij nadere beschouwing perfect in beeld wat voor machten zich in Tilburg hebben gebundeld en met het marketingconcept T zelfs een monopolypositie trachten te verwerven!
Natuurlijk is het begrijpelijk dat de gemeente nauw samenwerkt met bijvoorbeeld de vastgoedbranche, de vervoerssector en de amusementsindustrie, maar die samenwerking gaat in Tilburg wel heel erg ver. Voortdurend zien we namelijk hoe deze bedrijfstakken én de gemeente gezamenlijk optrekken en de burger telkens met het harde, indringende T-logo confronteren. Onder andere door allerhande spulletjes uit te delen en te verspreiden waar een T opstaat: pennen, tijdschriften, posters, vlaggen, enzovoort. Overal wordt in Tilburg het beeldmerk T opgeplakt, zelfs op het gemeentehuis. Het afgelopen jaar was T-reclame zo overvloedig aanwezig dat je bijna ging denken dat niet ‘Tilburg 200 jaar stad’ werd gevierd, maar twee eeuwen ‘T’.
‘Versnelde groei’
Het T–beeldmerk lijkt ook een richtinggevende doelstelling voor de lange termijn, een doelstelling waarbij het onder meer draait om maakbaarheid en groei: zoals de grote T de hoogte en de breedte in. Op veel plaatsen staan ook reclameborden met de leuze ‘T bouwt verder’ en in het gemeentelijke blad T Magazine, waarin elk artikel begint met een T, was te lezen dat Tilburg zelfs inzet op ‘versnelde groei’. Een shoppingmall is op het nippertje door de bevolking gestopt, maar niet de ambities op het gemeentehuis. Daar wordt inmiddels vorm gegeven aan grootse plannen voor weer een nieuw industriegebied. Een gloednieuw bedrijventerrein moet zelfs militaire luchtvaartindustrie naar Tilburg lokken. En dan zijn er nog plannen voor de bouw van kantoren, een poptempel en een groot overdekt stadion met een wielerbaan midden in het centrum, de ‘T Dome’. Tilburg zou zich zelfs moeten opmaken voor de Olympische Spelen. Het kan niet op in het Tilburg ‘van de grote T’.
Steeds duidelijker is echter dat de grenzen aan de groei al zijn overschreden. We zitten intussen mondiaal met een krediet-, een energie- en een klimaatcrisis. Het wereldwijde ecosysteem is van slag doordat we met z’n allen veel meer consumeren dan de aarde aankan. Wat onze economie produceert en uit de natuur verbruikt is niet meer in evenwicht met wat die natuur zelf kan voortbrengen. In Tilburg echter wordt met die T eenzijdig en structureel de nadruk gelegd op die harde materiële, economische en consumptieve kant van het bestaan. Reclamemakers proberen ons daarbij dan ook nog het gevoel te geven dat die T iets te maken heeft met ‘identiteit’. Geeft het T-beeldmerk inderdaad een vertrouwd ‘thuisgevoel’, een gevoel van ‘erbij horen’? Of is het meer de T van Technocratie? Onder het mom van ‘join the winning team’ wint in elk geval een door de commercie en massamedia gestuurde ‘uniformiteit’ in Tilburg steeds meer terrein. Dat zien we ook terug in de eenvormige manier waarop in Tilburg de openbare ruimte wordt ingericht. Ambtenaren hebben daarvoor zelfs de naam ‘T-stijl’ bedacht: nadruk op strakke architectuur en niet of nauwelijks nog enige ruimte voor natuurlijke variatie. Is het misschien niet zo dat de voortdurende confrontatie met het grafische beeld van een harde T iedereen rijp moet maken voor strakke stedenbouw en materiële expansie? Belangrijke groene structuren in de stad zijn de laatste jaren ernstig aangetast, zo niet volledig verdwenen. En als je de honderdvijfenveertig nieuwbouwplannen ziet op ‘De kaart van Tilburg’, een website van de plaatselijke krant, dan is duidelijk dat bij het huidige onevenwichtige beleid het einde van de kaalslag nog lang niet in zicht is. En wat er dan nog gebeurt wat niet eens op die kaart staat! Zo heeft de Universiteit van Tilburg onlangs in een corridor en kerngebied voor stadsnatuur tussen de spoorlijn en de Sportweg duizenden vierkante meters groen vervangen door verharding en kunstgras. Ondanks negatief advies van de Adviescommissie Stedelijk Groen.