"Tilburg is het Rotterdam van het zuiden."
"Net als Rotterdam is Tilburg een echte werkstad."
Twee uitspraken die in het Tilburgse nogal eens te horen zijn. En die positief bedoeld zijn. Maar na het lezen van het artikel van auteur Marcel Möring (NRC Handelsblad, 19 september jl.), mogen deze uitspraken wel eens goed tegen het licht worden gehouden. Willen we nog wel met Rotterdam geassocieerd worden?
De titel van het artikel spreekt al boekdelen: "Veel festivals, maar cultuur op de tweede plaats." Wat is het geval in Rotterdam en wat dreigt volgens mij in Tilburg?
De laatste jaren heeft Rotterdam zijn culturele infrastructuur structureel verwaarloosd (met dank aan Leefbaar Rotterdam, met veertien zetels de tweede partij en een dominante factor in de stad). Mensen met hogere inkomens, de stedelijke elite dus, voelen zich niet (meer) betrokken bij de stad, want het is een culturele woestenij geworden met slechts één serieus theater en één concertgebouw en twee boekhandels in het centrum. Er wordt niet meer in de diepte geïnvesteerd op cultureel gebied, liever kiest de politiek voor de grootste gemene deler: festivals dus, zoals het Zomercarnaval, Formule 1-demonstraties, Dance Parade etc. Want daar komen de meeste mensen op af, maar, daar wringt de schoen, het gros daarvan wel uit de provincie. Men nuttigt een ijsje en een biertje en laat de middenstand tevreden achter. Is dat een stedelijk cultureel klimaat? Nee, voor brood en spelen blijven de hoogopgeleiden niet in de stad wonen – zij verkassen.
Dat was vroeger in Tilburg ook zo: iedere afgestudeerde wist niet hoe snel hij of zij weg moest komen. Weg uit de barbarij. Dat is gelukkig al een aantal jaren aan het kenteren. Waarom? Omdat de studenten zien en proeven dat Tilburg op cultureel gebied veel te bieden heeft (vergelijk maar eens met Den Bosch of Breda). Omdat spraakmakende kunst en cultuur hier de kans heeft gekregen en nog steeds krijgt. Omdat er een discours over de toekomst van de stad opgepakt is. Omdat de stad steeds meer kunstenaars herbergt die goed aan de weg timmeren. Omdat Fundament, L’Avventura, De Pont, Paradox, het Incubate Festival, de NWE Vorst, de diverse galeries hier goed kunnen aarden (ik doe maar een greep).
Begrijp me niet verkeerd: Festival Mundial, Festival van het Levenslied, Tilburg Ten Miles, niks mis mee. Maar vergeet niet dat juist die zogenaamde meer elitaire cultuur, zie de voorbeelden hierboven, de stad Tilburg voor menigeen extra aantrekkelijk maakt. Om hier te wonen, te studeren, te werken en te genieten – en om de stad mede vorm te geven.
Nu Tilburg dreigt af te stevenen op een politieke aardverschuiving (waarbij de populisten met hun afkeer van zowat alles wat kunst is, hun kans schoon zien), dient de stad meer dan ooit ‘op haar Saeck’ te letten!
Wat dat betreft is Rotterdam dus toch een voorbeeld. Hoe het mis kan gaan.
reageren? mail: cvanraak@online.nl
‘
Tilburg, let op uw saeck’
Onder die titel sprak Cees van Raak in zijn column op TilburgZ op behartigenswaardige wijze zijn verontrusting uit over het culturele klimaat in Tilburg na de populistische aardverschuiving in de Tilburgse gemeenteraad in 2010. Sterker, hij roept ‘de stad’ zelfs op om op ‘haar saeck’ te letten! Een slimme vos, die van Raak, om zich – onder de vlag van de strijd tegen de Spanjaarden (uit Valerius’ Gedenck-clanck 1576) – aan te schurken tegen het nationalistisch pathos van de populisten. Om hen daarmee alsnog – in een weliswaar desperate poging – voor een cultuurvriendelijker standpunt te winnen?
Waarschijnlijk ben ik niet de enige in de stad die de verontrusting van van Raak deelt. Jammer vind ik dat hij het voor de aankomende beeldenstormers wel heel erg gemakkelijk maakt om te zijner tijd met de botte bijl het Tilburgse culturele leven in tweeën te splijten. Zij hoeven die tweedeling tussen populistisch vertier en ‘zogenaamd elitaire cultuur’ zelf niet meer te maken: van Raak lepelt beide categorisch gerangschikt voor hen op.
Daarin schuilt het bezwaar tegen van Raaks overigens behartigenswaardig betoog. Mundial, Festival van het Levenslied en Tilburg Ten Miles behoren volgens van Raak tot de eerste categorie. En Fundament, L’Avventura, De Pont, Paradox, het Incubate Festival, de NWE Vorst en de "diverse galeries die hier goed kunnen aarden" behoren volgens hem tot de ‘zogenaamd meer elitaire cultuur’.
Gelukkig relativeert van Raak deze brute indeling met de notie ‘zogenaamd’, maar het kwaad is toch geschied: het al te populistische onderscheid tussen volkscultuur en elitaire cultuur wordt wederom bevestigd.
Ik vraag mij af of dit onderscheid steeds terecht gemaakt wordt. Sterker, ik ben van mening dat een dergelijke tweedeling geen duidelijk zicht geeft op ‘de saeck’ waar Tilburg op zou moet letten.
Immers, in de tweedeling van van Raak zijn de Tilburg Dansweek of het Stadsdichterschap elitaire evenementen. Maar voor duizenden kinderen uit alle sociaaleconomische lagen van de Tilburgse bevolking is dansen een passie en vormde de deelname aan ‘Het langste gedicht ter wereld’ van stadsdichter Frank van Pamelen een hoogtepunt.
Ok, bij Bet Kolen zal na de cultuurclash tussen stadsdichters en Tilburgs volkszangers het verzameld werk van J.C. Bloem nog steeds niet op de toog ter inzage liggen. Maar is hardlopen nu zo’n populistisch gebeuren? Ik schat dat 95% van de Tilburgers jaarlijks nog geen 500 meter hard loopt. En dan nóg uitsluitend om de bus of trein te halen…
Toch blijf ik van Raaks verontrusting delen: Nick J. Swarth & Jeroen de Leijer en Antoine Timmermans (ik doe ook maar een greep) kunnen een gemeentelijke fooi straks op hun buik schrijven en ene Nitsch geraakt niet eens meer binnen de stadsmuren. Zijn het straks echter alleen de populisten die deze kunstuitingen uit het Tilburgse culturele leven zullen gaan bannen? Of zullen de ‘gevestigde’ partijen (CDA, VVD én PvdA) net zo stemmenbelust hieraan gaan bijdragen? Immers, de ‘vermarkting’ van de cultuur in het algemeen en van de kunst in het bijzonder komt allesbehalve uit de koker van die eigentijdse populistische eendagsvliegen. Integendeel. Deze vond immers haar oorsprong onder de regiems van roomsrode en paarse balletten in de tachtiger en negentiger jaren. Een vermarkting die in het laatste decennium bovendien ging samenvallen met de restauratie van een vijftigerjaren spruitjesmoraal. Met tot gevolg dat er in de kunst uitsluitend kijkcijfers nog toe doen en dat iedereen die zich aan de daarop volgende spruitjeslucht probeert te onttrekken, is gedoemd om op te tornen tegen oneigentijdse en, niet in de laatste plaats, onwelriekende tegenwinden.
Ik ben het met van Raak eens dat we, voor wat het kunstleven betreft, weinig tot niets van de populistische retoriek en de daar uit voortspruitende gemeentepolitiek te verwachten hebben. Maar om nu onze hoop te vestigen op het volgzame populisme van de ‘gevestigde’ partijen?
Ik vrees het ergste.
Om alle rangen bij de volkse festivals én die ‘zogenaamd meer elitaire’ voorstellingen bezet te houden is méér nodig, dunkt mij.
Wellicht is dat meerdere haalbaar indien die volkse festivals ‘van de grootste gemene deler’ en die zogenaamd ‘meer elitaire cultuuruitingen’ de creatieve koppen bij elkaar steken en de scheppende handen ineen slaan: dát is namelijk verrektes typisch Tilburgs en daar is zelden enig populistisch kruid tegen opgewassen gebleken…
Alard Govers