Anders dan vroeger is het nu niet meer duidelijk tot welke stand of klasse je behoort sinds je geboorte. In de huidige meritocratie is status zelf te verwerven en te ontlenen aan inkomen en vermogen.
Dat leidt tot sterke competitie en hebzucht. Het verdienen van geld wordt gaandeweg een doel op zich, voor topbestuurders, maar ook voor burgers die hun spaargeld naar Icesave brachten. Wanneer de remmen ontbreken ontaardt de boel in ongestrafte zelfverrijking. Zelfreflectie en relativering ontbreken niet zelden bij topbestuurders. De vraag hoe te handelen is verworden tot een simpel rekensommetje van rendement versus pakkans.
In De Prooi analyseert Jeroen Smit treffend hoe een bank als ABN Amro om kon vallen. Waar het mis ging? Er heerste een governance probleem. Op het moment dat president-commissaris Aarnout Loudon zijn Rijkman Groenink als bestuursvoorzitter had aangewezen was er geen zuivere governance meer mogelijk. In de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen ontbraken vanaf toen de checks and balances. Hebzucht was niet meer ingeperkt door governance, Groenink kon zijn gang gaan. Governance maakte plaats voor arrogantie en onwetendheid.
Op welk niveau de governance moet plaatsvinden? Hier geldt het principe van subsidiariteit, dat hogere instanties niet iets moeten doen wat lagere instanties kunnen afhandelen. Voor een bank of bedrijf betekent dit versterking van het interne toezicht. Hoe het niet moet laat Smit aan de hand van ABN Amro zien, waar de Raad van Commissarissen zich bleek te gedragen als een "grote rubberen stempel die in principe overal goedkeuring aan geeft". Moedige commissarissen zijn gevraagd, die geen klimaat voor misstanden scheppen door de teugels te laten vieren, maar die managers naar huis sturen wanneer ze alleen met eigen rijkdom bezig zijn.
Het rapport van de commissie Maas Naar herstel van vertrouwen benadrukt deze ingrediënten voor een goede basis van een bank: de governance binnen banken moet worden versterkt teneinde een brede en hoogwaardige beheersing van risico’s te waarborgen. Als de fundering niet goed is, zakt het huis in, valt de bank om. Een toezichthouder moet deskundig, onafhankelijk, betrokken, en niet in de laatste plaats ook op afstand zijn om hebzucht goed te kunnen organiseren. Nederlanders zijn over het algemeen goed in organiseren. Dat biedt perspectief.
Sylvester Eijffinger
in samenspraak met Annemarie Hinten
Eerder verschenen in Asset Magazine 31-07-2008