Winnaars

     Winnaars zijn niet meteen mijn favorieten. Let wel, elke vorm van jaloersheid is mij vreemd. Ik ben blij om het succes van anderen. Zeker als zij die triomferen mijn vrienden zijn. Want in dat geval is de champagne gratis, erg nuttig, het openbaar vervoer mag dan gerust wat duurder worden. En verder: wanneer het succes toeslaat, is sterven heel even niet aan de orde.

     En toch is er iets mis met winnaars. Succesverhalen zijn te rechtlijnig, te gepolijst om er blijvend van te genieten. Het toegeven aan succes is tegelijk ook een vorm van zelfbedrog. Heimwee naar oneindigheid maakt plaats voor schijnbare vervulling.

     Geef mij maar mensen die falen, die het net niet halen. Net niet. De schoonheid van de mislukking. De mooiste nederlagen zijn nipt. Grootse verliezers hadden net zo goed winnaars kunnen zijn. Precies daarom voel ik maar heel weinig voor professionele losers, niet meer dan het katholieke schuldgevoel mij oplegt. Evenmin val ik op lieden die de maatschappij verachten, omdat deze laatste hun genie miskent. Lamlendigheid en bittere gevoelens zijn niet sexy. Mooi daarentegen is het dramatische verlies van iemand die de kwaliteiten heeft om een winnaar te zijn. Het verlies van Michail Gorbatsjov bijvoorbeeld. Een politicus die helder denkt, strategisch handelt, goedkoop sentiment schuwt. Ook als hij door een politieke wervelwind wordt weggeblazen, poogt hij helder van geest te blijven, maar tegelijk rest hem niets anders dan tenminste enkele gevoelens te tonen. Bijvoorbeeld door ze op subtiele wijze grotendeels te verbergen. Ware gevoelens smeken om schroom, schuilen in de manier waarop ze niet worden uitgedrukt. Zoals verstand blijkt uit de wijze waarop iemand met de grenzen van de rede omgaat.

     Succes mist schroom en eindigheid, is hopeloos eenzinnig.

     Succes laat immers zien hoe dromen werkelijkheid worden. Terwijl het er precies op aankomt diezelfde dromen levenslang te koesteren, hen voor de valstrik van de vervulling te behoeden. Wie zijn dromen verwezenlijkt, verliest ze voor altijd.

     De glansrijke mislukking opent, anders dan het succes, nieuwe perspectieven. In 1980 verloor Jimmy Carter de Amerikaanse presidentsverkiezingen tegen Ronald Reagan. Dat geschiedde in erg pijnlijke omstandigheden. Iran wachtte zelfs op het aantreden van Reagan om de gijzelaars van de Amerikaanse ambassade in Teheran vrij te laten. Jimmy Carter, een Amerikaans president voor wie mensenrechten niet alleen een alibi waren, leek definitief verslagen. Onvoldoende macho om een groot president te kunnen zijn. Achteraf bekeken was zijn presidentschap slechts een opstapje naar een veel belangrijker, minder formele opdracht in de internationale politiek, die hem in 2002 de Nobelprijs opleverde. Mislukking en succes worden niet gemeten bij de aankomst aan de eindstreep, maar later, en elders.

     De winnaar heeft vaak niet genoeg allure om de tand des tijds te trotseren. De slag van Waterloo dankt zijn glorie aan zijn verliezer, Napoleon. Ook hij werd meer mens door nipt te verliezen: na zijn nederlaag sliep hij le long sommeil des vaincus zoals Balzac het meesterlijk beschreef. Over de slaap der overwinnaars berichtte niemand. Er viel ook weinig te melden: zij leefden lang en gelukkig.

     Zijn winnaars sowieso al een beetje onaantrekkelijk, dan geldt zulks a fortiori voor zelfverklaarde winnaars, mensen die niet anders kunnen dan vaststellen dat ze geweldig zijn. Het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs aan de Nederlandse universiteiten draait sinds enige tijd rondom diverse excellente topinstituten, met heel veel onderzoekers, en massa’s geld. Men haalt daar wereldniveau. Excellente topinstituten. Er lijkt iets te wringen. Uitmuntendheid is immers ongrijpbaar. Wie ze definieert, is haar meteen kwijt, want elke definitie is een uiting van angst, een vorm van uitsluiting die haaks staat op excellence. Ware uitmuntendheid is slordig als een rivier die door een landschap slingert zonder enig oog voor haar eigen schoonheid.

     Ik ben blij dat het laatste avondmaal geen werklunch was en Jezus-Christus aan de bekoring wist te weerstaan om samen met zijn apostelen een centrum van excellentie op te zetten. In plaats daarvan is hij ’s anderendaags, zeer tegen zijn zin, aan het kruis gestorven.

     De mislukking kon niet grootser zijn.

Rik Torfs