‘Ethiekje’
Stel je voor: je bent zo rijk dat je je stierlijk verveelt. Je leeft aan het hof (nee, het gaat niet over het koningshuis…) en je voornaamste zorg is hoe je de dag doorkomt. Gelukkig ben je ook rijk aan fantasie, dus samen met je ‘lotgenoten’ verzin je een ingewikkeld systeem van omslachtige omgangscodes waardoor je lekker veel tijd kwijt bent om je bezig te houden met… elkaar.
Zo ongeveer moeten in het Frankrijk van vroeger eeuwen de wortels gelegen hebben van wat wij nu ‘etiquette’ noemen. Wie in de zorg werkt, denkt bij dit woord meestal eerst aan plakkertjes op flesjes en doosjes. Volgens sommigen is dat terecht: etiquette bestaat dan uit een soort kaartjes waardoor bepaalde gedragingen het label ‘goed’ krijgen opgeplakt. Volgens anderen heeft het woord ‘etiquette’ nog weer een andere herkomst en betekent het zoiets als ‘kleine ethiek’ of ‘ethiekje’.
Ik vind dat wel een mooie gedachte: dat in onze omgangsvormen al duidelijk wordt wat we van waarde vinden. Of beter uitgedrukt: dat onze omgangsvormen uitdrukken dat we elkaar waardevol vinden, of minstens behoren te vinden. Terwijl ik dit schrijf besef ik hoe lastig het is om dit soort zaken aan te snijden zonder tegelijkertijd een enorme wierook- of spruitjeslucht te verspreiden. De jaren vijftig zijn voorgoed voorbij en dat is maar goed ook. Laat daar geen twijfel over bestaan. Wat ik dan als etiquette zie? Ik ben natuurlijk geen fan van strakke protocollen waarin iedere sprankje van spontaniteit een verstikkingsdood sterft. En of de witte wijn nu links of rechts van het glas met de rode wijn moet staan, boeit me ook niet echt. Wat ik wel waardeer is dat etiquette iets van een spel heeft. Er worden regels gegeven die je met speelsheid en humor kunt hanteren. Speelsheid blijkt dan heel goed samen te kunnen gaan met respect. Zo scheppen omgangsvormen een leefbare ruimte.
Ik denk wel eens dat we het onszelf de afgelopen decennia niet in alle opzichten gemakkelijker hebben gemaakt. Bij iedere nieuwe ontmoeting moeten we maar weer aftasten of iemand ‘U’ niet te afstandelijk vindt en ‘jij’ niet te familiair – als we al bewust met dit soort dingen bezig zijn. En in moeilijke situaties – zoals bij ernstige ziekte of overlijden – moeten we op eigen kracht steeds weer de juiste woorden en houding zien te vinden. Geen gemakkelijke opgave. Toch denk ik stiekem wel eens dat ethiek hier begint. Bij dat alledaagse ‘ethiekje’. Want wie het kleine niet eert…
Carlo Leget