Disgrace – meesterwerk in boek en film

De roman Disgrace (1999) van de Zuid-Afrikaanse schrijver J.M. Coetzee liet me al snel voor vijftig procent afhaken. De herkenning ontbrak ten ene male. Sterker nog, de keuzes die de karakters maakten, vervulden mij met afkeur. Toch bleef het een fascinerend verhaal. Afgelopen week ging ik naar de film. Zou ik weer zoveel vervreemding en afkeur ervaren?

Het openingstoneel waarin John Malkovich als prof. David Lurie uit Wordsworth voorleest, is herkenbaar. Ook het gegeven dat hij zijn cursus (romantische Engelse poëzie) als passe-partout gebruikt voor zijn liefdesavontuurtjes is herkenbaar. Met studente Melanie gaat het grondig mis. Lurie erkent schuld tijdens een disciplinair verhoor, maar weigert zijn excuses. Hij weigert de knieval en kiest voor zijn vertrek. Daarom ging het herkenningsproces mis.

Maar de vele adembenemende Zuid-Afrikaanse landschappen brengen opnieuw herkenning – gefotografeerd met panorama shots vanuit vogelvluchtperspectief. Zuid-Afrika is mooi en wreed.

Lurie heeft nooit alles in de hand, ook niet op de afgelegen boerderij van zijn dochter in de Oos-Kaap. Het verontrustende geluid van blaffende honden in de nacht wordt hier voor het eerste gehoord. Zijn dagtaak is gereduceerd tot vrijwilligerswerk om zwervershonden een spuitje te geven en naar de ovens te brengen. Tijdens de verkrachtingscene van zijn dochter Lucy (Jessica Haines) valt Lurie tot driemaal toe in pogingen om haar te helpen. Dat is irritant. Zijn onhandigheid manifesteert zich het meest zichtbaar in close ups, want Lurie loenst.

Lurie biedt Lucy de kans om naar haar moeder in Nederland te gaan. Als zij kiest om te blijven, om de baby van een van haar drie verkrachters te behouden, en om met haar voormalige voorman Petrus (familielid van een van de verkrachters) te trouwen, krijg ik weer een klap en gaat herkenning opnieuw mis.

Tussen herkenning van landschap en poëzie en vervreemding van karakters en keuzes, is mijn afkeur afgenomen. Er blijft bij mij nu ruimte over om de verhaallijnen en de filmtechniek in Disgrace te waarderen. De film doet het niet onder voor de roman: disgraceful.