De keuze is: hebzucht of rechtvaardigheid. Hoe gewaagd speelde het afgelopen interfacultair symposium van Asset en Extra Muros in op de actualiteit: "Greed. Can we ever be satisfied?". Hebzucht zit in iedereen en is van alle tijden. Onderzoekers van het Life & Brain Center van de universiteit Bonn hebben zelfs vastgesteld dat er een waar hebzucht-gen bestaat. "Begeerte naar macht ook genetisch bepaald", kopte de Berliner Zeitung van 17 juni jongstleden. Hebzucht in het financiële gedrag blijkt genetisch bepaald.
Hebzucht-gen
De Duitse onderzoekers stellen onder andere dat het beloningssysteem bij economische beslissingen het menselijk gedrag domineert. En dat de mens op kortetermijnwinsten of op het uitzicht op geld net als op cocaïne reageert. Zijn topbestuurders als genetisch gestuurde financiële junkies daarmee van iedere verantwoordelijkheid voor hun daden ontlast? En hoe zit het met verslaving aan bezittoe-eigening? Neuro-economische onderzoeken kunnen een waardevolle aanvulling zijn op het economisch totaalplaatje. Maar worden complexe maatschappelijke samenhangen niet te zeer tot een moleculairbiologisch microniveau teruggebracht? Of is de verklaring van de hebzucht louter een bliksemafleider? Een middel om de behoefte van de mens om symptomen een naam te geven te vervullen? Of ligt het probleem niet in de hebzucht zelf, maar in het feit dat de hebzucht van het individu en haar private domein nu toegang heeft gekregen tot het publieke domein, zoals de Groningse hoogleraar geschiedenis Frank Ankersmit onlangs beweerde.
Niets nieuws onder de zon
Het afgelopen interdisciplinair symposium over ‘Greed’ bood een mooie aanleiding voor economiestudenten een kijkje te nemen in wat de litera¬tuur over hebzucht te zeggen heeft. Wat zien we daar? Hebzuchtigen en gierigaards moeten falen. Kijken we ver terug dan komen we uit bij de Griekse mythologie, bij koning Midas, één van de eersten uit de literatuurgeschiedenis die nooit genoeg had. Hij verlangde van Dionysos, de god van de wijn, dat alles wat hij aan zou raken in goud zou veranderen. Zo was hij bijna verhongerd. Dichterbij vinden we de 19e-eeuwse Franse schrijver Emile Zola die een roman schreef met de titel ‘Het geld’. Het boek is het verhaal van de speculant Saccard, die op doortastende wijze graait, liegt en bedriegt, en natuurlijk keihard tegen de grond gaat. Gelouterd wordt hij daardoor geenszins. De verklaring van Zola luidt dan kernachtig: "Dat zit ‘m in z’n bloed". Dat was in 1891. Bijna anderhalve eeuw later zou het dus niet in het bloed maar in de genen zitten. De eigenlijke oorsprong van de hebzucht blijft nog altijd raadselachtig.
Wie nog gelooft dat onbeperkte hebzucht een uitvinding is van ons postmoderne kapitalisme, dus iets helemaal nieuws, die zou de literatuur kunnen leren dat het heel anders ligt. De kunst en de literatuur van de afgelopen eeuwen heeft ons al tastbaar gemaakt wat we nu daadwerkelijk ervaren. Vraagt dat niet om een mooi geïntegreerd plaatsje van deze disciplines in het huidige economieonderwijs?
Bronnen:
Michel van der Linden, Bets Klarenbeek, Ben Veld (red.): Op houw en trouw aan toekomst en verleden. Uitgegeven door Hurks van der linden Sint-Michielsgestel bij gelegenheid van het 90-jarig bestaan.
Piet Keizer, 2008, "Economen over de kredietcrisis", Me Judice, jaargang 1, 6 oktober 2008
Harry van Dalen en Kees Koedijk, 2009, "De leunstoeleconoom gaat aan verbeelding ten onder", Me Judice, jaargang 2, 13 juni 2009.
Philip Eijlander: "Uitdagingen in het academisch onderwijs. Over de verbinding tussen academisch onderwijs, onderzoek en de maatschappij". Rede bij de opening van het academisch jaar op 3 september 2009.
KPMG-rapport. Achtergrondinformatie onderzoek ethische vorming studenten, september 2009
www.mbaoath.org
Reformatorisch Dagblad (8 juli 2009)
Berliner Zeitung (17 juni 2009)
De Volkskrant (2009)
Dr. Annemarie Hinten-Nooijen, Centrum voor Wetenschap en Levensbeschouwing