Voorbij oude economisch-politieke dogma’s
Vooroordelen zijn er om ontmaskerd te worden, zo liet Lula in de afgelopen 6 jaar van zijn presidentschap zien.
In Brazilië heerst nu meer democratische stabiliteit met gezonde instituties en oog voor burgervrijheden. Het land is gegroeid en kreeg economische stabiliteit. De economische groei gaat gepaard met het scheppen van meer dan 10 miljoen banen. Tientallen miljoenen Brazilianen doen inmiddels als consumenten mee; de middenklasse is enorm gegroeid. Meer dan 40 miljoen mensen die onder de armoedegrens leefden hebben in de rijkdom mogen delen. De toegang tot krediet is verder gedemocratiseerd. De sterke middenklasse doet de aard van het kapitalisme veranderen.
Om de toekomst van zijn land en het sociale leven van velen te verbeteren pakt Lula ook de achterstand in de infrastructuur grondig aan. Hij heeft een nationaal investeringsprogramma (PAC) opgezet voor huizen, transport en energie. Tussen 2008-2011 zal er nog eens 2,3 biljoen dollar in het land worden geïnvesteerd. Ook voor de uitbreiding van productie van biobrandstoffen en voor duurzame ontwikkeling maakt Lula zich hard. Efficiëntie en vertrouwen in de productiesector die altijd wil investeren biedt zekerheid tegen de huidige crisis. Ook het conservatisme van de Braziliaanse bankiers blijkt een succes. De soliditeit van de financiële sector blijkt groot en geeft moed. Er zijn weinig riskante kredietavonturen geweest. Hoewel ook Brazilië door de wereldwijde crisis getroffen wordt is het vertrouwen gebleven. Waar Amerikaanse en ook Nederlandse banken en investeerders het belang van de klant en de samenleving als geheel uit het oog verloren, blijkt de invloed van Lula’s sociaal-economische investeringsbeleid – fiscale hervormingen gepaard laten gaan met sociale programma’s – zijn vruchten af te werpen. Dilemma’s zijn er uiteraard ook: hoe verhouden zich bijvoorbeeld internationale belangen van milieubescherming en duurzame energie tot de invloed van de plattelandsbevolking en lokale ontwikkeling?
Nederland als investeerder
Natuurlijk wil ook Nederland haar voordeel doen met het nationale groei- en investeringsprogramma van Lula. Na de VS is Nederland de tweede investeerder in Brazilië. Afgelopen maart was premier Balkenende drie dagen op handelsmissie in Brazilië, samen met 57 bedrijven en 12 top executives van grote Nederlandse ondernemingen. Beide landen willen protectionistische maatregelen afzweren en vrijhandel bepleiten. Nu Lula inzet op investeringen in transportsystemen en de verbetering van het benutten van waterwegen en van knooppunten komt Nederland in de picture. Een Nederlands voorstel voor de vernieuwing van dertig belangrijke havens in Brazilië is in de race. Voor Nederland is aansluiting bij internationale partners belangrijk om zo zijn positie als internationale speler verder te vestigen.
Pluriform kapitalisme
Aan het politiek-economische beleid van Lula en de huidige economische en sociale groei van Brazilië is – zoals aan iedere economie – een model af te lezen; een visie op de verhouding van markt, overheid en civil society. De meeste economen zijn het erover eens dat het kapitalisme zoals dat de afgelopen jaren vanuit Amerika in de rest van de wereld heeft gezegevierd genuanceerd moet worden: markt en kapitaal hebben instituties nodig om niet tot instabiliteit, ongelijkheid en onrechtvaardigheid te leiden. Voor Lula geldt dat kapitalisme niet een abstract concept is, maar een "real concrete part of everyday life". De naam die de economische en sociale orde heeft maakt hem niet uit, "as long as its central concern is with human beings".
Daarmee sluit hij aan bij de econoom en Nobelprijswinnaar Amartya Sen, die afgelopen januari op het internationale congres in Parijs "New World, New Capitalism" voor een heroverweging van een visie op krediet en winst pleitte: de overheid moet niet alleen aan economische groei denken en daarop het beleid richten, maar ook speciale aandacht hebben voor de armsten in de maatschappij. De rol van instituties naast markt en kapitaal is cruciaal. Maatregelen die het sociale leven verbeteren zijn gewenst, om zo tot een fatsoenlijkere economische wereld te komen, aldus Sen: "What is also needed is a clearheaded perception of how different institutions of the state can go beyond short-term solutions and contribute to producing a more decent economic world". Ook Theo van de Klundert, emeritus hoogleraar politieke economie van de UvT wees daar begin april in een meeting met de commissie van het Assetcongres 2009 op. Soevereiniteit in eigen kring is belangrijk. Evenals Lans Bovenberg hield hij een pleidooi voor een pluriform kapitalisme. Meerdere modellen moeten naast elkaar bestaan, om van elkaars sterke en zwakke punten te leren.
Dit artikel door Drs. Annemarie Hinten-Nooijen is gepubliceerd in Asset Magazine (Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, FEB).