Op het eerste gezicht lijkt het een verhaal van een personage uit een feel good movie: van schoenpoetser en straatverkoper tot president van het op vier na grootste land ter wereld. Een land bovendien dat economisch en sociaal een enorme ontwikkeling doormaakt. Het is het ware verhaal van het leven van Luiz Inácio Lula da Silva, president van Brazilië.
Onder zijn leiding heeft Brazilië de afgelopen jaren zijn positie als economische handelspartner in de wereld ongekend weten te verstevigen. Veel landen zijn geïnteresseerd in investeringen in Brazilië, Nederland voorop. De Braziliaanse financiële sector, die sterk verweven is met de overheid, blijkt solide. Niet alleen is er sprake van economische vooruitgang, ook de armoede is drastisch aangepakt, er is enorm geïnvesteerd in onderwijs en de productie van biobrandstoffen is booming. Wie is de man die Brazilië richting geeft? En wat zijn de drijfveren achter zijn politiek-economisch beleid?
Change doen
Waar in Noord-Amerika sinds kort met Obama een president aan de macht is die change roept, staat in Zuid-Amerika, in Brazilië, een leider aan het roer die al een aantal jaren change doet. Waar hij met zijn beleid en visie op inzet? "The future of human beings is what matters", zo benadrukte Luiz Inácio Lula da Silva (1945), kortweg Lula, onlangs in een openhartig artikel in de Financial Times (09-03-2009).
Als klein kind verliet Lula met zijn familie de erbarmelijke leefomstandigheden van het Braziliaanse platteland en verhuisde naar São Paulo. Net als andere kinderen uit arme gezinnen was Lula schoenpoetser en straatverkoper. Het enige diploma dat hij haalde was dat van een machine-operator. Via zijn werk in een fabriek voor auto-onderdelen raakte hij betrokken bij vakbondsactiviteiten en ontwikkelde zich tot vakbondsleider. Hij leidde de stakingen eind jaren zeventig, die voor economische, politieke en sociale hervormingen pleitten. Tevens was Lula één van de stichters van de arbeiderspartij, een partij van plattelandsarbeiders, intellectuelen en vakbondleiders, die zich voor democratie inzette. Hoewel Lula zich al in 1989 verkiesbaar stelde als presidentskandidaat, zou het tot 2002 duren voordat hij werd gekozen als president. Wat voor land moest hij gaan regeren?
Politieke groei onder militair bewind
Brazilië heeft te maken met een erfenis van lang militair bewind (1964-1985) en van een nog langere geschiedenis van sociale ongelijkheid en uitsluiting. Cees Bakker, oud-alumnus van de UvT, sprak daarom wellicht ook over Brazilië als het land met een geweldige toekomst, wat altijd wel zo zou blijven.
Onder de militaire dictatuur groeide de economie weliswaar en vormde zich een moderne stedelijke samenleving. Tegelijkertijd echter heerste er repressie, politieke willekeur en grote sociale ongelijkheid. Lula leerde het Braziliaans kapitalisme goed kennen: het kapitalisme was destijds niet alleen een kwestie van lage salarissen, ongezonde werkomstandigheden en onderdrukking van de vakbeweging. Ook werd het gekenmerkt door beperkingen op het gebied van burgerlijke vrijheden. Met zijn inzet voor vakbeweging en arbeiderspartij droeg Lula bij aan de ontwikkeling van democratie, moderne instellingen en sociale integratie. Hij besefte dat hij zich niet alleen voor betere werkomstandigheden en salarissen, maar juist ook voor burgerschap en voor een diepgaande hervorming van het sociale leven moest inzetten. Een tomeloze inzet waar hij tot op de dag van vandaag aan vast houdt. Als president had hij bovendien met diepgewortelde vooroordelen te maken die de regering dreigden te verlammen en tot stagnatie dreigden te leiden: het land zou niet kunnen groeien, zo geloofde men, zonder de economische stabiliteit aan te tasten; er moest gekozen worden tussen de interne en de externe markt.
Dit artikel door Drs. Annemarie Hinten-Nooijen is gepubliceerd in Asset Magazine (Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, FEB).