Louterend lijden

Het is passend om het in de week voor Pasen te hebben over lijden, ook in de context van de kenniseconomie. Maar dan niet zozeer over de morele verdiensten van lijden, maar meer over hoe mensen en organisaties beter worden van lijden. Lijden loutert, lijden leidt tot verbetering van prestaties.

Op de sportpagina van een krant is het vanzelfsprekend dat afzien leidt tot betere prestaties. Dat zelfde besef hoort ook in het Economie-katern thuis. Het begint al bij het individu, bij het kind. Wie wil dat zijn zoontje nooit verliest bij het voetballen? Op zijn tijd met zoveel-nul om de oren krijgen moet wel goed zijn voor de karaktervorming. Natuurlijk, nooit winnen is ook niet bevorderlijk. Maar het is juist de mix van positieve en negatieve feedback die heilzaam werkt. Psychologisch onderzoek toonde het recent weer aan: kinderen die alleen schouderklopjes krijgen doen bepaalde opgaven beter dan kinderen die het helemaal alleen moeten rooien, maar kinderen die zowel schouderklopjes krijgen als een strenge blik nu en dan doen het ’t best.

Op het niveau van groepen is het niet anders. Sterker nog, studentenverenigingen zweren erbij. Niks zo goed om een groep tot een geheel te smeden dan een stevige ontgroening, zo weten ze daar. Nou past dit specifieke voorbeeld niet echt in mijn persoonlijke straatje. In het studentikoze houd ik het liever op wedstrijdroeiers, die juist door het gezamenlijk dag in dag uit samen af zien na verloop van tijd als één team met z’n achten door het water leren suizen. Later, als ze afgestudeerd zijn, kunnen ze een vergelijkbare ervaring doormaken op survival in de Ardennen, ook al weer zo goed voor de teamgeest.

Ook op het niveau van bedrijven geldt: afzien goed voor u. Zeker zijn de vroegere blunders bij Ahold mede te wijten aan de lange tijd van voorspoed die deze hoeksteen van de Nederlandse economie en menig beleggingsportfolio gekend heeft, aan te weinig lijden. Of neem nu KPN: diep door het stof gemoeten, maar het enige arrogant overkomende aan dit bedrijf is nog het hoofdkantoor, dat stamt uit de tijd van de telecom-boom. Verder is men hier inmiddels veel flexibeler en klantvriendelijker geworden, maar dat heeft wel een hoop ontslagen, reorganisaties en ander lijden gekost.

Het nut van lijden geldt wellicht zelfs voor hele bedrijfstakken. Weinig is zo goed geweest voor de Nederlandse luchtvaartmaakindustrie als het faillissement van Fokker, zo blijkt wel uit het huidige succes van Stork Fokker. Sterker nog, van mij zou de overheid best wel wat meer lijden op mogen leggen aan deze en gene bedrijfstak. Maak de eisen voor onderlinge samenwerking ongehoord hoog in de gezondheidszorg, loop voorop in milieueisen voor industriële bedrijven, dwing onderwijsinstellingen tot vergaande coördinatie en samenwerking. Niet voor niks zijn Duitse bedrijven toonaangevend in "Entsorgung", recycling, en zonder de Staat California waren elektrische auto’s nog steeds niet van de tekentafel afgekomen.

Zou lijden ook louterend zijn voor hele economieën? Het verhaal van het succes van het Nederlandse Poldermodel suggereert van wel. Want al die loonmatiging die hierdoor tot stand kwam, die valt voor macro-economen ook in de categorie lijden. Zelf lijd ik meer als ik lees over hoeveel bestuurders van grote bedrijven en instellingen zich afgelopen jaar weer aan bonussen en loonsverhoging toebedeeld hebben. Wat aan dat lijden louterend is schiet me zo gauw niet te binnen, enkel de gedachte dat ik de heren nog veel toekomstig lijden toewens. Is ook goed voor hun, toch?

Henk Akkermans