Gevolgen klimaatverandering

"De natuur laat zich niet gek maken", zo luidde pas de geruststellende kop boven een artikel over de lokale gevolgen van de klimaatverandering. Ook uit een recent krantenartikel ‘Invasie vanuit het zuiden’ zou je kunnen concluderen dat we hier alleen een paar zuidelijke soorten erbij krijgen. Zal het straks inderdaad meevallen of proberen we opnieuw onze kop in het zand te steken?

Dat in en rond Tilburg steeds meer dieren uit zuidelijker oorden opduiken is al jaren een onmiskenbaar feit. Maar dat gaat niet zomaar zonder problemen. Het gebeurt namelijk maar zelden dat de natuurlijke vijanden tegelijkertijd mee verhuizen. Zodoende werd bijvoorbeeld de kastanjemineermot hier onmiddellijk een plaag. En dan te bedenken dat het bestaan van dit beestje niet eens bekend was! Het beestje was nieuw voor de wetenschap! Sensationeel, maar wel een ramp voor de kastanjes. De rupsen van die ‘kastanjemotten’ leven binnen in kastanjebladeren, waarvan ze het bladgroen helemaal wegvreten (zie foto). Veel kastanjes zijn daardoor nu dusdanig verzwakt dat ze geen weerstand meer hebben tegen de zogenaamde ‘bloedingsziekte’ en daardoor uiteindelijk dan definitief bezwijken. Gezien het feit dat het bestaan van dit motje niet eens bekend was, moeten er geduchte, natuurlijke vijanden bestaan. Ze wisten de aantallen binnen dusdanige perken te houden dat het bestaan van dit motje zelfs voor insectenonderzoekers verborgen bleef. Maar die natuurlijke vijanden zijn duidelijk niet mee verhuisd. Bijgevolg vreten hier nu jaarlijks in elke kastanje duizenden kastanjemineermotten al het bladgroen weg. En zo zullen nog veel meer insecten voor grote problemen gaan zorgen.

Duidelijke, directe problemen voor de mens zelf veroorzaakte de eikenprocessierups. We hadden hier weliswaar de koekoek als verdelger van harige rupsen, maar die was de laatste jaren nou net enorm afgenomen. Veranderde klimatologische omstandigheden hebben namelijk in Afrika veel gebieden waar de koekoeken overwinterden veranderd in woestijnen. En omdat bepaalde sluipwespen die de processierupsen in toom hielden niet meteen mee naar het noorden waren verhuisd, herinneren nu bijvoorbeeld onder Hilvarenbeek op ‘Landgoed De Utrecht’ nog altijd tientallen dode eikenbomen aan jarenlange kaalvreterij door de eikenprocessierups. En menig bezoeker heeft wellicht die rupsen nooit gezien, maar de jeuk daarna wel gevoeld.

Wat vooral ook wordt onderschat is de mate waarin vanouds aanwezige soorten ineens door nieuwe soorten worden weggeconcurreerd. De processierupsen bijvoorbeeld hadden al het eikenblad al opgevreten toen andere rupsen nog aan de ‘eikenbladsla’ moesten beginnen. Niet zonder problemen is zo ook de opkomst van bijvoorbeeld de tijgerspin. Die vreet bovendien daadwerkelijk de concurrentie op. Oorspronkelijke spinnen en insecten verdwenen op plekken waar deze nieuwkomer uit het zuiden ineens verscheen. Een plotselinge nieuwe soort is vaak een grote ramp voor het bestaande ecosysteem. Vooral soorten die zelf niet zo dynamisch zijn en zich niet snel ergens anders vestigen worden het slachtoffer. De nu veroorzaakte klimaatveranderingen gaan sneller dan tijdens de laatste ijstijden. Er dreigen dan ook meer soorten uit te sterven dan bij eerdere klimaatveranderingen vele duizenden jaren geleden.