Complex. Traag. Ouderwets. De huidige generatie filmofielen spreekt het niet meer aan. Ingmar Bergmans eens zo befaamde ‘schreeuwen in de stilte’. Die willen pief paf poef. En neukie neukie. Het werk van de inmiddels 86-jarige Zweedse existentialist raakt in de vergetelheid. Het werk van één van de grondleggers van de Europese cinema. Het kan verkeren. Het verkeert. Verkeerd. Daarom: huur of koop ‘Det Sjunde Ingelet’. Het Zevende Zegel. Uit 1957. Een schaakpartij met de Dood. Geniaal. Ge-ni-aal! Allegorisch theater. In optima forma. Ook dat. En in harde zwart-wit contrasten. Plus intrigerende allusies op Openbaringen 8: 1-5. Uiterst intrigerende allusies.
Ridder Antonius Block keert terug van een te lange kruistocht. Zwaarmoedig. Gedesillusioneerd. De Dood komt hem halen. Te vroeg. Volgens de ridder. Hij weet Magere Hein te verleiden. Tot een potje schaak. Een overwinning betekent uitstel. Ja, ja, denkt de kijker. Dat zal wel. Van uitstel komt in dit geval geen afstel. Dus…Twee stoelen. Een tafel. Een schaakbord. De ruisende zee op de achtergrond. Antonius Block begint. E4 – een voorzichtige openingszet. C5 – de Dood laat meteen zijn tanden zien. Nf3 E6. D4 Cxd4. Oppassen geblazen! Toen het lam het Zevende Zegel verbrak, viel er een stilte in de hemel. Gedurende ongeveer een half uur…
Nxd4 a6. Nc3 Nc6. Een eerste zweetdruppel. Be3 Nf6. Een tweede…en een derde… Bd3 d5. Exd5 exd5. 0-0 Bd6. Ik zag de zeven engelen die voor Gods troon staan. Ze kregen alle zeven een bazuin…Nxc6 bxc6. Deze zet is tekenend voor het oeuvre van Ingmar Bergman. Juíst deze zet. Voor de niet-schakers: de poging om contact te maken met het onzichtbare. Het vechten tegen de overtuiging dat na het failliet van de religie de sleutel voor het doorgronden van levensvragen in de psychologie gevonden moet worden. Zichtbaar maken die schaduwwereld! Bd4 0-0! Inderdaad. Ziet U de contouren ontstaan!
Toen kwam er een andere engel. Die met een gouden wierookschaal bij het altaar ging staan. Hij kreeg een grote hoeveelheid wierook. Om die op het gouden altaar voor de troon te offeren. Samen met de gebeden van de heiligen. Qf3 Be6. Rfe1 c5. Bxf6 Qxf6. Rad1 Rfd8(!). Be2 Rab8. Hoe lang zou de ridder Zijn Einde weten te rekken? Kenners van de Zweedse cultuur in het interbellum weten hoe laat het is. Beschadigd door een religieuze opvoeding. Een ontovering van de kunst. Dus? Kom op…Schakers aller landen. Verenigt u. Niet alleen lichamelijk…Doe Uw best…Hoor ik daar een b? Hoor ik daar een 3? En de tegenzet?…Nee, geen d2…c4! En de ridder leefde nog lang en gelukkig…
Voorlopig. Ach, wat is tijd? Seconden. Minuten. Uren. Dagen. Weken. Maanden. Jaren. Decennia. Eeuwen. Geeuwen. Nxd5 Bxd5. Voilá! De rook van de wierook steeg met de gebeden van de heiligen uit de hand van de engel op naar God. Rxd5 Bxh2+. Logisch. Vanuit de ridder bekeken dan. Voorzichtigheid was immers geboden. Het begint bij het begin. Al is het begin niet altijd het echte begin. Typisch Bergman. Geboren 14 juli 1918 in Upsala. Een verhaal. De vrijgevochten vrouw. Kxh2 Rxd5. Zeventien minuten zoomt de regisseur in. Op voorzichtig glijdende zweetparels. Ze glanzen vervaarlijk. En ze vallen. Op het schaakbord. Een zwart vlak. Uiteraard. Of wit.
Bxc4 Rd2. Bxa6 Rxc2. Re2 Rxe2. Bxe2 Rd8. A4 Rd2. Bc4 Ra2. Kg3 Kf8. Kf3 Ke7. Bergman weet de perfecte antithese neer te zetten. Hij peutert de uienschillen van de beschaving langzaam af. Waarom? In de hoop er een onderliggende emotie onder aan te treffen. Daarom! En in de hoop een glimp op te vangen van de ziel. De ziel achter het masker. Als in een donkere spiegel. Een spiegel die zegt dat ze God zag in de vorm van een spin. Met een versteend gezicht. Jarenlang. Diepzinnige bespiegelingen. Toen nam de engel de wierookschaal. Vulde hem met vuur van het altaar. En wierp dat op de aarde. Er volgden donderslagen. Groot geraas. Bliksemschichten. En een aardbeving.
G4 f5. Gxf5 f6. Bg8 h6 (!!!). Kg3 Kd6. Kf3 Ra1. Kg2 Ke5. Vrouwengezichten doemen op uit de zee. Contact met een hogere macht. Een nieuwe expressiviteit. Intiem en teder. De vrucht van het voorgaande komt te voorschijn. In positieve zin. En in negatieve. Moeder! Moeder Regina! Help mij! Red mij! Verwerp mij! Gebruik de taal! Gebruik de taal als vehikel! Doe het! Doe het voor geld! Voor zingeving! Maakt niet uit. Doe het! Schreeuw in de stilte! Schreeuw! Schreeuw dan! SCHREEUW! SCHREEUW!!!
Be6 Kf4. Bd7 Rb1. Be6 Rb2. Bc4 Ra2. Be6 h5. Bd7. 0-1. Dood. En duisternis. Eeuwige duisternis…